De X-Ray Imaging and Spectroscopy Mission (XRISM) telescoop, die grofweg het formaat heeft van een bus, vertrok aan boord van een H-IIA raket vanaf Tanegashima Space Center in Japan. De satelliet is een zogenaamde “science recovery mission” van de Japanse röntgenmissie Hitomi, die in 2016 door een defect controlesysteem helaas slechts enkele weken na lancering vroegtijdig ten einde kwam. Daarmee ging toegang verloren tot een nieuwe technologie, namelijk ultra-hoge resolutie röntgenspectroscopie. Sindsdien heeft de Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA (Japan Aerospace Exploration Agency) samengewerkt met de National Aeronautics and Space Administration (NASA) en European Space Agency (ESA) om XRISM te ontwikkelen. Net als voor de verloren Hitomi missie, heeft SRON voor XRISM wederom samen met de universiteit van Genève het filterwiel met kalibratiesysteem voor de röntgendetector Resolve geleverd.

Net als voorganger Hitomi, is XRISM ontworpen om diverse wetenschappelijke vragen omtrent heet plasma in het heelal te beantwoorden. Zo zal XRISM naar het hete gas kijken dat zich tussen sterrenstelsels bevindt om te onderzoeken wat de structuur is en wat dit ons vertelt over hoe clusters van sterrenstelsels zijn gevormd. Dergelijke studies zijn complementair aan die met de Hubble Space Telescope en James Webb Space Telescope die de sterrenstelsels zelf zien, maar niet het gas ertussen dat zo heet is dat het voornamelijk op röntgengolflengten straalt. Ook zullen met XRISM andere hoogenergetische astrofysische objecten en processen  in veel meer detail dan voorheen kunnen worden bestudeerd, zoals de schillen van heet gas gecreëerd door supernova explosies, en de materie uitgestoten door zwarte gaten.

Nederlandse astronomen die onderdeel zijn van het consortium hebben toegang tot de eerste data die XRISM de komende maanden gaat nemen. Daarna kunnen alle Europese wetenschappers  in een open competitie meedingen naar waarneemtijd op de gloednieuwe telescoop. API-onderzoekers Jacco Vink en Nathalie Degenaar zullen met nieuw aangestelde promovendi Manan Agarwal en Eleonora Caruso de eerste waarnemingen van XRISM gaan gebruiken voor het bestuderen van supernovarestanten en het hete gas dat rondom zwarte gaten en neutronensterren wervelt.

Meer info over XRISM: https://xrism.isas.jaxa.jp/en/